Kontrola wykonania budżetu państwa jest najważniejszą kontrolą przeprowadzaną corocznie przez NIK. W jej efekcie powstaną dwa dokumenty. Pierwszym będzie szczegółowa analiza realizacji założeń polityki pieniężnej państwa. W drugim znajdzie się opinia NIK w sprawie udzielenia absolutorium dla Rady Ministrów za wykonanie budżetu. Prezes NIK przedstawi latem oba dokumenty na plenarnym posiedzeniu Sejmu RP.

Izba kontroluje wszystkie instytucje, które korzystają z publicznych pieniędzy, jest ich niemal 400. Kontroli podlegają także fundusze celowe, których plany finansowe ujęte są w ustawie budżetowej, Narodowy Bank Polski (w zakresie obsługi budżetu państwa) oraz wybrane jednostki niepubliczne, które korzystają z dotacji i subwencji budżetowych. Gdzie pojawią się kontrolerzy? M.in. w ministerstwach, urzędach gmin, urzędach miast, w Komisji Nadzoru Finansowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Komendzie Głównej Policji itp.

Kontrola obejmuje zagadnienia finansowe oraz kwestie z nimi powiązane. Kontrolerzy oceniają zatem nie tylko prawidłowość i rzetelność prowadzonej dokumentacji finansowo-księgowej, ale sprawdzają także, czy beneficjenci publicznych pieniędzy przestrzegali przepisów, zasad i procedur, które powinny być stosowane przy realizacji dochodów i wydatków budżetowych. NIK przygląda się także funkcjonowaniu systemów kontroli wewnętrznej w państwowych instytucjach.

Legalność, gospodarność, celowość i rzetelność - według tych kryteriów NIK ocenia wykonanie budżetu państwa. Izba sprawdza, czy działania podjęte przez dane jednostki są zgodne z prawem oraz czy środki pochodzące z budżetu wykorzystane są celowo, oszczędnie i wydajnie. Co ważne, kryteria stosowane przez Izbę dostosowane są do rodzaju i stopnia powiązania danej jednostki z groszem publicznym. Instytucje prywatne, związane z budżetem np. poprzez przyznanie im dotacji, objęte są kryteriami legalności i gospodarności. Jednostki samorządu terytorialnego obowiązuje dodatkowo kryterium rzetelności. Instytucje rządowe, odpowiedzialne za kształt budżetu na dany rok, oceniane są jeszcze pod względem celowości.

Ponad 50 proc. działań prowadzonych przez Izbę w danym roku kalendarzowym to kontrole wykonania budżetu państwa. Kontrolerzy już w styczniu wyruszają do instytucji, których gospodarność będą sprawdzać. W tym przedsięwzięciu biorą udział wszystkie departamenty kontrolne oraz delegatury NIK. Kontrola budżetowa jest ogromnym przedsięwzięciem, ale bez niej trudno byłoby sobie wyobrazić prawidłowe funkcjonowanie państwa.

Źródło: nik.gov.pl