System płatności jednolitych (SPJ) stanowi podstawowy mechanizm udzielania rolnikom UE wsparcia finansowego. Jego zadaniem jest pomoc rolnikom w dostosowywaniu się do popytu rynkowego oraz promowanie praktyk rolniczych przyjaznych dla środowiska. SPJ stosuje obecnie 17 spośród 27 państw członkowskich, a związane z nim wydatki w 2009 r. wyniosły 28,8 mld euro.

Najważniejsze kwestie
Główne kwestie poruszane w sprawozdaniu wiążą się z beneficjentami systemu, warunkami udziału oraz definicją kwalifikujących się gruntów. W sprawozdaniu rozważono ponadto, w jakim stopniu system przyczynia się do realizacji celów wspierania dochodów rolników oraz utrzymywania gruntów w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska (DKR).

Co budzi wątpliwości?
ETO stwierdził, że SPJ przyczynia się do osiągania wymienionych powyżej dwóch spośród głównych celów WPR. Kontrola doprowadziła jednak do sformułowania ogólnego wniosku, że szereg aspektów wdrażania systemu budzi wątpliwości:

• definicję beneficjentów systemu sformułowano i stosowano w sposób, który pozwala osobom lub podmiotom nieprowadzącym działalności rolniczej lub prowadzącym ją jedynie w minimalnym wymiarze na otrzymywanie płatności SPJ. Trybunał wykrył przypadki, w których system stanowił zachętę do inwestowania dla podmiotów, których nie interesuje działalność rolnicza, ale które uzyskują gwarantowane zwroty z inwestycji dzięki SPJ;

• w niektórych państwach członkowskich podejmowanie działalności rolniczej przez nowych rolników jest często utrudnione w związku z obecnymi warunkami dostępu do uprawnień do płatności (otrzymanie uprawnień może wymagać dokonania znacznych inwestycji);

• pojęcia gruntów oraz działalności rolniczej kwalifikujących się do pomocy UE są nieprecyzyjnie zdefiniowane. W rezultacie rolnicy mogą otrzymywać pomoc mimo nieprowadzenia żadnych działań związanych z utrzymaniem gruntów; nie ma też bezpośredniego powiązania między wysokością płatności z SPJ a kosztami ponoszonymi przez rolników w związku z utrzymywaniem gruntów w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska;

• obecnie w Unii stosowanych jest około dwudziestu różnych wariantów SPJ. W głównym wariancie (model historyczny) kwoty pomocy są obliczane na podstawie kwot otrzymywanych przez rolników w latach 2000-2002. Wraz z upływem czasu płatności przestały odpowiadać aktualnym warunkom gospodarowania w różnych regionach;

• pomoc z SPJ trafia w głównej mierze do niewielkiego grona dużych beneficjentów.

Nie dla wszystkich pieniądze?
Na podstawie swoich ustaleń i wniosków ETO sformułował szereg zaleceń do rozważenia przez Komisję: kierowanie pomocy do rolników prowadzących czynną działalność, jaśniejsze zdefiniowanie kwalifikujących się gruntów i działalności rolniczej, mające na celu wykluczenie rodzajów działalności, które nie zwiększają produktywności rolnej oraz gruntów nierolniczych. Trybunał zaleca też uwzględnianie kosztów działań, które przyczyniają się do zachowania lub poprawy stanu środowiska.

Zaleca się ponadto, by wartość uprawnień do płatności była ustalana na podstawie aktualnych warunków gospodarowania w różnych regionach UE; należy też dążyć do bardziej wyrównanego rozdziału pomocy z SPJ między rolników.

Źródło: europa.eu (czerwiec 2011)