Główne źródła chorób zawodowych
Choroba zawodowa rolnicza, w myśl artykułu 12 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, to choroba, która powstała w związku z pracą w gospodarstwie rolnym i objęta jest wykazem chorób zawodowych. Wykaz chorób zawodowych stanowiący załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 30 lipca 2002r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 132, poz. 1115), zawiera 26 chorób lub grup chorobowych.
Do chorób zawodowych, na jakie najczęściej zapadają rolnicy, należą: choroby układu oddechowego - dychawica oskrzelowa, alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, a także uczuleniowe zapalenie skóry oraz kleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
Choroby zawodowe u rolników wykrywane są bardzo rzadko, głównie z powodu braku systematycznych badań profilaktycznych. Wiele chorób rozwija się w początkowej fazie bez wyraźnych objawów, a pacjenci zgłaszają się do lekarza najczęściej zbyt późno. Przyczyny wystąpienia chorób zawodowych nie uległy zmianie - są to głównie narażenie na pył rolniczy oraz kontakt ze zwierzętami domowymi i dzikimi, w tym ukąszenia przez kleszcze. Jednymi z częściej występujących chorób zawodowych rolników są choroby odzwierzęce.
Chorobami odzwierzęcymi są takie choroby zakaźne i pasożytnicze, którymi człowiek może zarazić się od zwierząt chorych lub będących nosicielami pasożytów, prionów, wirusów, bakterii, grzybów.
Schorzenia te są bardzo niebezpieczne, z trudnymi do wyleczenia powikłaniami, czasem powodującymi trwałe kalectwo, a nawet śmierć.
Najpopularniejsze choroby
Tabela 1. Charakterystyka niektórych chorób odzwierzęcych:
Nazwa choroby |
Skąd się bierze? |
Objawy |
Skutki |
Jak zapobiegać? |
Pryszczyca |
Zakażenie wydzielinami lub wydalinami chorych zwierząt, spożywanie skażonego mięsa i mleka |
Gorączka, dreszcze, bóle głowy i mięśni, spadek ciśnienia, pęcherzyki ropne na skórze rąk i nóg oraz błonie śluzowej jamy ustnej |
Po ok. 2 tygodniach choroba kończy się wyzdrowieniem |
Ubój chorych zwierząt, szczepienia bydła i owiec, dezynfekcja ubrania. |
Włośnica |
Spożycie surowej zakażonej wieprzowiny lub dziczyzny |
Nudności, wymioty, biegunki, potem wysoka gorączka, bóle mięśni, obrzęki na twarzy |
Choroba nieuleczalna, można z nią żyć, jeśli inwazja larw jest niewielka. Śmiertelność 3-30% |
Badanie poubojowe mięsa |
Toksoplazmoza |
Kontakt z jajami toksokar (gleba, spożycie niemytych warzyw i owoców, kontakt z zarażonymi zwierzętami oraz ich odchodami) |
Objawy grypopodobne (podwyższona temperatura, powiększone węzły chłonne, bóle mięśni), podwyższona liczba granulocytów kwasochłonnych w organizmie, inne objawy zależą od umiejscowienia larw w organizmie |
Nie leczenie choroby może spowodować nieodwracalne uszkodzenia |
Przestrzeganie zasad higieny, odrobaczanie psów i kotów, wymiana piasku w piaskownicy, mycie warzyw i owoców, u dzieci nawyk mycia rąk |
Wścieklizna |
Ugryzienie przez chore zwierzę |
Pieczenie w miejscu ukąszenia, gorączka, ból głowy, brak apetytu, nerwowość, halucynacje, konwulsje |
Choroba jest nieuleczalna, zawsze, więc dochodzi do śmierci |
Szczepienie zwierząt |
Gąbczaste zwyrodnienie mózgu |
Spożywanie wołowiny zawierającej priony |
Kilka lat po zakażeniu: wahania nastroju, nerwowość, mimowolne ruchy, niepokój, utrata apetytu, bezsenność, zaniki mięśni, zaburzenia równowagi, mowy i wzroku |
Zwykle śmierć, nowy eksperymentalny sposób leczenia ma zwiększyć szanse przeżycia |
Rezygnacja ze spożywania wołowiny pochodzące z niewiadomego źródła |
Borelioza |
Bakterie przenoszone przez kleszcze |
Rumień wędrujący, gorączka, osłabienie, bóle mięśni i stawów |
Nieleczona może doprowadzić do niedowładów, uszkodzeń mózgu, u kobiet poronienia, uszkodzenia płodu |
Środki odstraszające kleszcze |
Poza chorobami odzwierzęcymi praca w rolnictwie może powodować zagrożenia układu oddechowego i zagrożenia dermatologiczne.
Tabela 2. Wybrane zagrożenia układu oddechowego i zagrożenia dermatologiczne:
Skąd się bierze? |
Skutki zdrowotne |
Zagrożenia układu oddechowego |
|
Pyłki zbóż, zarodniki grzybów w kurzu pochodzącym ze zbiorów zbóż, roztocza |
Astma i nieżyt nosa pochodzenia alergicznego |
Środki owadobójcze, gryzący kurz i dym, pyłki pszenicy i jęczmienia |
Skurcz oskrzeli, ostre chroniczne zapalenie oskrzeli |
Zarodniki grzybów lub ciepłolubne grzyby (actinomycetes) ze spleśniałego ziarna lub siana |
Zapalenie płuc |
Zagrożenia dermatologiczne |
|
Amoniak i sztuczne nawozy, pył ze słomy owsa i jęczmienia, pestycydy |
Podrażnienia skóry |
Promieniowanie słoneczne |
Rak skóry, poparzenia słoneczne |
Pestycydy, rozpuszczalniki, benzen, spaliny |
Chroniczne zatrucia, zapalenie nerwów obwodowych, ostra i przewlekła encefalopatia (uszkodzenie mózgu) |
Samo rozpoznanie choroby zawartej w wykazie chorób zawodowych nie jest jednoznaczne z uznaniem tej choroby za zawodową. Aby tak się mogło stać musi być uruchomiona odrębna procedura.
Zgłaszanie chorób zawodowych
W przypadku podejrzenia choroby zawodowej należy podjąć działania regulowane na podstawie rozporządzeniu Rady Ministrów z 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz. U. z 2002 r. Nr 132, poz. 1115). Przedmiotowe rozporządzenie jest wydane na podstawie Kodeksu pracy i jest skierowane do pracodawców, ale stosuje się je odpowiednio do rolników nie będących pracodawcami. W tym rozporządzeniu znajduje się wykaz chorób zawodowych oraz szczegółowe zasady postępowania w sprawie chorób zawodowych.
Zgodnie z tym rozporządzeniem postępowanie w sprawie chorób zawodowych składa się z trzech etapów:
1. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej;
2. Rozpoznania choroby zawodowej;
3. Wydania decyzji o stwierdzeniu lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej.
Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu inspektorowi pracy, których właściwość ustala się według miejsca, w którym praca była wykonywana. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może dokonać:
• lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie choroby zawodowej,
• lekarz stomatolog, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie wystąpienia u pacjenta choroby zawodowej,
• lekarz weterynarii, który podczas wykonywania zawodu stwierdził u rolnika mającego kontakt z chorymi zwierzętami, objawy mogące nasuwać podejrzenie choroby zawodowej,
• rolnik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę.
Właściwy państwowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej wszczyna postępowanie i kieruje rolnika na badanie w celu rozpoznania choroby. Do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku podstaw do jej rozpoznania jest właściwy lekarz posiadający odpowiednie kwalifikacje, zatrudniony w jednej z następujących jednostek orzeczniczych I lub II stopnia:
Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są:
1) poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy,
2) katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii medycznych,
3) przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego – w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i inwazyjnych,
4) jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja – w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u osób hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.
Jednostkami orzeczniczymi II stopnia są:
W przypadku orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach wymienionych wyżej w pkt 3 – katedry, poradnie i kliniki chorób zakaźnych i inwazyjnych akademii medycznych, a w odniesieniu do gruźlicy również jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące rozpoznawanie i leczenie gruźlicy.
Natomiast w przypadku orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w pozostałych jednostkach, wymienionych w pkt 1, 2 i 4, jednostkami orzeczniczymi są przychodnie, oddziały i kliniki chorób zawodowych jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy. Lekarz zatrudniony w tej jednostce prowadzący badania wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu, bądź braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Orzeczenie otrzymuje państwowy inspektor sanitarny, rolnik oraz osoba, która stwierdziła podejrzenie choroby.
Jeżeli rolnik nie zgadza się z treścią otrzymanego orzeczenia przez jednostkę orzeczniczą I stopnia może, w ciągu 14 dni od jego otrzymania, wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą stopnia II. Wniosek powinien wtedy złożyć za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia. Orzeczenie wydane w wyniku ponownego badania jest ostateczne.
Właściwy państwowy inspektor sanitarny na podstawie zebranego materiału dowodowego, a w szczególności na podstawie orzeczenia lekarskiego o rozpoznaniu choroby zawodowej i oceny narażenia zawodowego rolnika, wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej.
Decyzję tę przesyła m. in. zainteresowanemu rolnikowi. Od decyzji wydanej przez państwowego powiatowego inspektora sanitarnego przysługuje odwołanie do państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, a od decyzji państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego – skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Długotrwały uszczerbek na zdrowiu a ubezpieczenie
Osoba, u której stwierdzono chorobę zawodowa i w związku z tą chorobą nastąpił długotrwały uszczerbek na zdrowiu, jeśli podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników ma prawo w odrębnym postępowaniu przed Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego ubiegać się jednorazowe odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu bądź jeżeli w związku z tą chorobą stała się całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym może ubiegać się o rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291, z późn. zm.). Orzeczenia dotyczące całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym oraz uszczerbku na zdrowiu wydają w pierwszej instancji lekarze rzeczoznawcy Kasy, a w drugiej instancji - komisje lekarskie Kasy. Na podstawie tych orzeczeń wydawane są decyzje Prezesa KRUS w sprawie przedmiotowych świadczeń. Od powyższych decyzji przysługuje prawo odwołania do sądu powszechnego.
Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi „Bezpieczeństwo i higiena pracy w gospodarstwie rolnym”